Rreth fjalës KOMB

Termi komb, i përdorur gjerësisht nga rilindësit shqiptarë gjatë periudhës osmane, ka një histori të ndërlidhur me traditën leksikore të gjuhëve orientale dhe me zhvillimin e brendshëm të shqipes. Etimologjikisht, fjala lidhet me arabishten قَوْم (kaum), e cila në tekstet klasike dhe në Kur’an përdoret në shprehje si kaumu Ibrāhīm, kaumu Nūḥ etj., me kuptimin “popull, bashkësi, trup shoqëror”.

Ky term është përmendur qartë nga Kostandin Kristoforidhi (1827–1895), i cili në veprën e tij leksikografike vëren formën kom në gegërisht dhe pohon përdorimin e termit nga Sami Frashëri

(shih:- Kostandin Kristoforidhi, Fjalori i Gjuhës Shqipe, bot. i plotë, Tiranë: Akademia e Shkencave, 2005, f. 312). – Sami Frashëri, Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet, Stamboll, 1899, f. 18–19).

Parimi fonetik dhe zhvillimi dialektor

Në shqipen e vjetër dhe në gegërishten letrare, forma kom paraqitet si rezultat i një kontraksioni fonetik të krijuar për të shmangur hiatin, çka përputhet me strukturën fonologjike të fjalës arabe kaum.

Në toskërisht, ndërkaq, shfaqet forma komb, ku fonema b paraqitet si shtesë fonetike sekondare (epentezë), një dukuri e njohur në shumë raste të leksikut toskë, për të përforcuar mbylljen bilabjale pas tingullit m. Ky zhvillim përshkruhet në: – Eqrem Çabej, Studime Etimologjike në Fushë të Shqipes, vëll. I, Tiranë: ASHSH, 1976, f. 145–147.

– Shaban Demiraj, Gjuha Shqipe dhe Historija e Saj, Tiranë: ASHSH, 1988, f. 203–205.

Polemikat për tingullin “b”

Rreth 40 vite më parë në shtypin shqiptar u zhvillua një debat i gjerë midis autorëve të Jugut dhe gjuhëtarit M. Logoreci, i cili argumentonte se b në fund të fjalës ishte një shtesë e panevojshme dhe se forma kom ishte më e natyrshme për shqipen, duke qenë se kjo trajtë ishte më e përhapur në përdorim popullor dhe në gjuhët orientale huazuese.

Referenca kryesore: – Martin Camaj, Studime Gjuhësore, Minhen: Otto Sagner, 1990, f. 221–223 (analizon debatet normative të periudhës komuniste mbi standardin).

– Artikujt e M. Logorecit në revistën “Nëntori” (1978–1982), sidomos shkrimi “Rreth termit komb”, Nëntori, nr. 3, 1979, f. 45–48.

Aspekti orientalist dhe turko-arab

Në gjuhën osmane, forma përdorur ishte kavim / kavm (ترکی: kavim), e cila rrjedh drejt nga arabishtja kaum. Gjuhetari Matijas (F. M. Matja) e sqaron këtë në studimin e tij mbi elementet orientale në shqipe, duke theksuar se fjala arabe përbëhet nga tri fonema: kāf (ق), uāu (و), mīm (م).

Burimi: – F. M. Matja, Huazimet Orientale në Gjuhën Shqipe, Tiranë: Universiteti i Tiranës, 1967, f. 72–74.

– Johann Fück, Arabishe Studien, Leipzig, 1950, f. 57 (për terminologjinë kaum në arabisht).

Vladimir Kera/mesazhi/